Log in

Inleiding

In dit artikel leert u meer over biofilm en hoe biofilm de wondgenezing beïnvloedt. U leert ook hoe u biofilm kunt detecteren en hoe u biofilm effectief kunt bestrijden.

 

Wat is biofilm?

Biofilm, of bacteriële aggregaten, zijn micro-organismen ingebed in een dikke, slijmerige barrière van suikers en eiwitten. Deze barrière beschermt micro-organismen tegen het natuurlijke immuunsysteem van de patiënt en tegen veel antimicrobiële middelen.1 Biofilm kan zich binnen 24 uur in een wonde vormen.

 

Twee soorten bacterieformaties

Bacteriën worden vaak gezien als afzonderlijke cellen die zich snel vermenigvuldigen tijdens een exponentiële groei. Dit wordt ‘planktonvorm’ genoemd en heeft meestal betrekking op acute infecties. Bacteriën kunnen ook aggregaten, of gemeenschappen, van langzaam groeiende cellen vormen. Dit soort vorming wordt ‘biofilm’ genoemd. De meest voorkomende biofilmvormers zijn Staphylococcus aureus en Pseudomonas aeruginosa.2

 

Hoe beïnvloedt biofilm de wondgenezing?

Bacteriën zijn waarschijnlijk de belangrijkste oorzaak van hardnekkige, vertraagde wondgenezing.2 Zoals figuur 1 laat zien, wordt ook aangenomen dat ze de wondgenezing vertragen door een ongeschikte ontstekingsreactie te veroorzaken, die ineffectief en slecht georkestreerd is en schadelijk voor het gastweefsel.2

Er is steeds meer bewijs dat biofilm aanwezig is in de meeste, zo niet alle, chronische, niet-genezende wonden.3 Als u daarom vaststelt dat uw patiënt een infectie heeft in een chronische wonde, is het aan te raden om de richtlijnen voor het voorkomen en behandelen van biofilm te volgen.2

Afbeelding 1

Hoe ontdekt u biofilm?

Het opsporen van biofilm kan een uitdaging zijn vanwege de volgende factoren:

    • Biofilm zijn microscopische structuren die onzichtbaar zijn met het blote oog. U hebt dus een krachtige microscoop nodig om ze op te sporen.
    • In een klinische omgeving is de beste detectiemethode een weefselbiopsie. De biofilm is echter klein en ongelijk verdeeld in het wondoppervlak. Een wonde kan verschillende soorten biofilm hebben, die meestal verspreid liggen in kleine, geïsoleerde eilandjes van één soort. Daarom zijn ze gemakkelijk te overzien.

 

Tekenen van een wondinfectie

Gezien de kosten en tijd die weefselbiopsie en microscopie met zich meebrengen, diagnosticeren de meeste clinici biofilm door de algemene tekenen van wondinfectie te identificeren. Een aantal van deze tekenen zijn:2,4

  • slijmerig weefsel
  • verhoogde exsudaatniveaus
  • slechte granulatie / brokkelige hypergranulatie
  • onwelriekend
  • vertraagde genezing

Als een wonde deze tekenen van infectie nog steeds vertoont nadat deze op de juiste manier is behandeld en de patiënt de juiste medische ondersteuning heeft gekregen, kan er biofilm aanwezig zijn.

Tekenen van infectie zijn tekenen van biofilm

Wanneer moet u biofilm vermoeden?

Probeer uzelf de volgende vragen te stellen:2

  • Zijn alle passende diagnostische en therapeutische maatregelen gevolgd?
  • Geneest de wonde niet zoals verwacht?
  • Vertoont de wonde tekenen van lokale infectie of ontsteking?

Als u op ten minste twee van deze vragen ‘Ja’ antwoordt, is het klinisch relevant om te behandelen voor biofilm.

 

Voorbeelden met biofilm

Hieronder toont afbeelding 1 een microscopisch beeld van biofilm (rood gemarkeerd), met clusters vaak kleiner dan 1/10 mm. Dit heeft tot gevolg dat veel uitstrijkjes geen uitsluitsel geven.

Afbeelding 2 laat zien waar u biofilm kunt vermoeden bij geneesbare wonden die niet genezen, als u alle passende maatregelen heeft genomen.

Confocale laserscanningmicroscopie (CLSM)
Afbeelding 1 toont een microscopisch beeld van de biofilm (rood gemarkeerd), met clusters die vaak kleiner zijn dan 1/10 mm. Dit heeft tot gevolg dat veel uitstrijkjes geen uitsluitsel geven.
Voorbeeld van een wonde met vermoedelijke biofilm
U zou biofilm kunnen vermoeden in ‘geneesbare’ wonden, die niet genezen, als u alle passende maatregelen heeft genomen. 1

Hoe u biofilm effectief behandelt

Combinatie van methoden om de biofilm te verstoren en te verminderen en te voorkomen dat deze zich opnieuw vormt.

Om biofilm effectief te behandelen, beveelt het consensusdocument van de IWII uit 2016 de volgende drie stappen aan:4

  1. Therapeutische reiniging bij elke verbandwisseling en doorlopend aseptisch beheer
  2. Conservatief scherp en mechanisch debridement, bijv. een curette
  3. Grondige reiniging en verzorging na het debridement

In een andere publicatie wordt het gebruik van antimicrobieel verband aanbevolen. Dit is een schone en bedekkende aanpak. Door dit verband tussen debridementen te gebruiken, vermindert u het vermogen van planktonische bacteriën om opnieuw een biofilm te vormen. U beschermt de wonde ook tegen besmetting door andere microben.2

Ga voor meer informatie over het voorkomen en behandelen van biofilm naar het gedeelte Hoe biofilm voorkomen en behandelen..

Reiniging en debridement, aanbrengen van verbanden en infectiebehandeling